مشکلات خواب - بخش اول
حرکاتی که بر خواب تأثیر منفی می‌‌‌گذارد
مشکلات خواب چقدر شایع هستند؟
علل مشکلات خواب
علائم مشکلات خواب
تشخیص و آزمایش مشکلات خواب
یادداشت کردن جزئیات خواب
آزمایش‌‌‌های آپنۀ خواب
با افزایش سن، خواب خوب شبانه ممکن است بعید به‌نظر آید. ممکن است وقتی صبح از خواب بیدار می‌‌‌شوید، دیگر احساس طراوت نکنید. خواب‌آلودگی روزانه و چرت بعد از ظهر ممکن است به بخشی عادی از زندگی روزمرۀتان تبدیل شود. اینکه با افزایش سن به خواب کمتری نیاز داریم واقعاً افسانه‌ای بیش نیست. با این حال، آنچه می‌‌‌دانیم این است که ورود به خواب عمیق و ماندن در آن با افزایش سن دشوارتر میشود، و ریتم مغز ما از الگوهای معمول مغز جوانان هنگام خواب تبعیت نمی‌‌‌کند.
حتی در سالمندی، هفت یا هشت ساعت خواب باکیفیت برای حفظ سلامتی مهم است. اگر خواب کافی نداشته باشید (یا بیش از حد بخوابید) و هنگام بیدار شدن در صبح احساس خستگی می‌‌‌کنید، ممکن است دچار مشکل خواب شده باشید. پیامدهای مشکلات خواب عبارتند از:
• خستگی و خواب‌آلودگی در طول روز
• تغییرات خلق و خو مانند افسردگی و تحریک‌پذیری
• مشکل در کار و تمرکز
• آسیب‌دیدگی
• افزایش خطر ابتلا به بیماری
اختلال در خواب ممکن است اَشکال مختلفی داشته باشد. ممکن است در به‌خواب رفتن یا خواب ماندن مشکل داشته باشید، خیلی زیاد بخوابید. ممکن است زودتر بخوابید و زودتر نیز بیدار شوید. ممکن است احساس کنید که باید در طول روز چرت بزنید، اما چرت زدن ممکن است به‌معنای خواب کم شبانه باشد. همچنین ممکن است دچار اختلالات حرکتی اذیت‌کننده یا الگوهای تنفس غیرطبیعی شوید که مانع استراحت کافی می‌‌‌شوند.
این چالش‌‌‌ها ممکن است پیامدهای دیگری نیز داشته باشد، مثلاً سالمندان مبتلا به مشکلات خواب بیشتر از سالمندانی که خواب عادی دارند از خدمات بهداشت و درمان استفاده می‌‌‌کنند.
اگر اختلال خواب به زندگی روزمرۀتان آسیب زده است، به ارائه‌دهندۀ خدمات بهداشتی خود مراجعه کنید.
شایع‌ترین انواع مشکلات خواب
انواع مشکلات خوابی که بیشتر اوقات سالمندان را درگیر می‌‌‌کنند در دسته‌‌‌های زیر قرار می‌‌‌گیرند:
بی‌خوابی
بی‌خوابی به ناتوانی در به‌خواب رفتن یا خواب ماندن در زمان معقول یا به احساس نداشتن خواب کافی هنگام بیدار شدن در صبح اشاره دارد.
وقفۀ تنفسی در خواب (آپنۀ خواب) و مشکلات تنفسی
در این وضعیت، ممکن است در خواب چندین بار به‌مدت اندکی (معمولاً حداقل 10 ثانیه) دچار وقفۀ تنفسی شوید. فقدان اکسیژن سیستم هشدار درون‌تنی را فعال می‌‌‌کند و باعث میشود هر وقت تنفستان متوقف شود، تا حدی بیدار شوید. این وضعیت ممکن است مشکلات قلبی و فشار خون بالا را نیز به‌وجود آورد.
وقفۀ تنفسی در خواب به‌صورت یکی از دو نوع زیر یا ترکیبی از هر دو رخ می‌‌‌دهد:
آپنۀ انسدادی خواب (OSA)
این نوع آپنه در اثر کُلاپس و انسداد راه هوایی حین خواب ایجاد میشود. افراد مبتلا به این نوع مشکل تنفسی اغلب در خواب، وقتی مجاری هوایی بسته میشود، با صدای بلند خروپف می‌‌‌کنند. سپس، به‌نظر می‌‌‌رسد که در خواب، خرناس می‌‌‌کشند یا احساس خفگی می‌‌‌کنند. ممکن است متوجه برانگیختگی‌‌‌های مکرر خود در شب نشوند. همسر فرد ممکن است متوجه خروپف بلند، وقفۀ تنفسی در خواب، و صداهای خفگی حین خواب شود.
آپنۀ مرکزی خواب (CSA)
این نوع آپنه ممکن است باعث شود که تلاش تنفسی فرد هنگام خواب متوقف شود.
حرکاتی که بر خواب تأثیر منفی می‌‌‌گذارد
سندرم پای بی‌قرار
در سندرم پای بی‌قرار، ممکن است هنگام دراز کشیدن یا حتی صرفاً هنگام نشستن، دچار احساسات بسیار ناراحت‌کننده و غیرطبیعی در پاهای خود شوید. وقتی از خواب بلند می‌‌‌شوید و راه می‌‌‌روید، بهتر می‌‌‌شوید، اما وقتی دوباره دراز بکشید، آن احساسات بازمی‌گردند و لذا خوابیدن بسیار دشوار میشود.
سندرم حرکت دوره‌ای پا
افراد مبتلا به این بیماری در طول خواب یک یا هر دو پای خود را زیاد حرکت می‌‌‌دهند. پاها به‌صورت خاصی حرکت خواهند کرد و عضلات ساق، پا و انگشتان پا به‌صورت «لگد‌زنان» آهسته منقبض می‌‌‌شوند. احتمالاً، متوجه این اختلال نخواهید شد، مگر اینکه همسرتان بگوید. با این حال، وقتی روز بعد بیدار می‌‌‌شوید، اسپاسم‌‌‌های مکرر ممکن است سبب احساس خستگی پاهایتان شود. این حرکات مانع استراحت کافی هنگام خواب میشود. ممکن است هم سندرم پاهای بی‌قرار و هم اختلال حرکت دوره‌ای اندام داشته باشید.
اختلالات خواب مربوط به زندگی در آسایشگاه
سالمندانی که در آسایشگاه زندگی می‌‌‌کنند اغلب در خوابیدن مشکل دارند. شرایط خاص زندگی در آسایشگاه ممکن است این مشکل را افزایش دهد. اگر شما یا شخصی که از وی مراقبت می‌‌‌کنید ساکن آسایشگاه است، حتماً به ارائه‌دهندگان مراقبت‌‌‌های بهداشتی مشکل خواب را اطلاع دهید.
مشکلات خواب مربوط به وضعیت‌های پزشکی یا روان‌پزشکی
بسیاری از سالمندان از بیماریهای جسمی یا ناتوانی‌‌‌هایی رنج می‌‌‌برند که داشتن وضعیت بدنی راحت در خواب را برای‌شان دشوار می‌‌‌کند. بیماریهای روان‌پزشکی که در سالمندان شایع است، مانند افسردگی و اضطراب، به خواب فرد آسیب می‌‌‌زنند.
اختلالات چرخۀ خواب و بیداری (ساعت زیستی بدن)
یکی از اختلالات شایع ریتم خواب برای سالمندان این است که معمولاً صبح زودتر بیدار می‌‌‌شوند و شب زودتر می‌‌‌خوابند. همچنین، وقتی سالمندان در مناطق زمانی مختلف سفر می‌‌‌کنند، اغلب در تطبیق خود با زمان مشکل بیشتری دارند.
سایر مشکلات شایع خواب
سایر مشکلات شایع خواب ممکن است در اثر دارو یا درد باشد. این موارد ممکن است در مواقعی که باید بخوابید شما را بیدار نگه دارد.
مشکلات خواب چقدر شایع هستند؟
مشکلات خواب، به‌ویژه بی‌خوابی، در بزرگسالان بسیار شایع است، اما در سالمندان بیشتر است. حدود 30٪ از کل بزرگسالان بالای 65 سال از بی‌خوابی رنج می‌‌‌برند. در بیشتر افراد، این مشکل هر شب وجود ندارد، اما بعد از چند شب خواب مناسب برمی‌گردد. زنان سالمند، در بعضی موارد مرتبط با یائسگی، اختلالات خواب بیشتری دارند. بیشتر بزرگسالان (86٪) حداقل سه بار در هفته احساس خواب‌آلودگی دارند، و این خواب‌آلودگی به فعالیت‌‌‌های روزمرۀ آنها آسیب می‌‌‌رساند. در بین بزرگسالانی که در طول روز چرت می‌‌‌زنند، 62٪ می‌‌‌گویند که علائم بی‌خوابی دارند.
علل مشکلات خواب
علل اختلالات خواب عبارتند از:
• مشکلات روان‌شناختی، مانند افسردگی، اضطراب یا استرس
• عادات سبک زندگی، مانند سیگار کشیدن، مصرف زیاد کافئین، چرت زدن یا الگوهای خواب نامنظم، یا مصرف الکل (اگرچه الکل ممکن است باعث خواب‌آلودگی ابتدایی شود، اما ممکن است بعداً به خواب شب نیز آسیب برساند و در واقع بی‌خوابی را بدتر کند)
• بیماری‌‌‌ها مانند نارسایی احتقانی قلب یا بزرگ‌شدگی پروستات
• بیماریهای دردناک مانند آرتریت، کمردرد مزمن یا نوروپاتی (آسیب عصبی)
• اختلالات چرخۀ خواب و بیداری
• عوارض دارو
• مصرف مزمن خواب‌آورها، که ممکن است باعث الگوهای خواب تکه‌تکه و سبک شود
• مشکلات خواب، مانند آپنۀ خواب، سندرم پای بی‌قرار، اختلال حرکت دوره‌ای اندام
• اختلالات عصب‌شناختی مانند بیماری آلزایمر، زوال عقل، روان‌آشفتگی، بیماری پارکینسون
• مشکلات محیطی مانند سروصدای شبانه و چراغ‌ها
• رفتن به دست‌شویی در شب
عوامل خطر
برخی از عوامل خطر مختص به سالمندان وجود دارد که ممکن است در مشکلات خواب نقش داشته باشند.
بی‌خوابی
عوامل خطر ابتلا به بی‌خوابی عبارتند از:
• سالمندی
• جنسیت زن
• شرایط یا بیماریهای خاص پزشکی یا روان‌شناختی
• تجربۀ اخیر سوگ
• انزوای اجتماعی
• داروهای خاص
• تنگی نفس (در اثر مشکلات قلبی یا ریوی)
• بیماری ریفلاکس و سوزش سر دل
• درد مزمن
• زیاد رفتن به دست‌شویی در شب
• مصرف الکل یا نیکوتین
• عادت‌‌‌های بد خواب
بی‌خوابی در ساکنان آسایشگاه
سالمندان در آسایشگاه‌‌‌ها معمولاً دچار شرایط یا بیماری‌هایی هستند که ممکن است ناراحت‌کننده یا دردناک باشند. معمولاً داروهای مختلفی مصرف می‌‌‌كنند كه ممكن است عوارضی داشته باشد كه بر خواب اثر بد بگذارد. افسردگی نیز ممکن است مسئله‌ساز باشد.
محیط نیز معمولاً مشکل را بدتر می‌‌‌کند. عوامل محیطی که سبب اختلال در خواب می‌‌‌شوند عبارتند از:
• ورزش و نور ناکافی در طول روز
• مدت طولانی در رختخواب
• سروصدا در راهروها و اتاق‌‌‌ها در شب
• اختلال در خواب ناشی از انجام مراقبت‌‌‌های پرستاری
• چراغ‌‌‌های راهرو که همیشه روشن هستند
آپنۀ خواب
عوامل خطر ابتلا به آپنۀ خواب عبارتند از:
• چاقی
• سابقۀ خانوادگی آپنۀ خواب
• داشتن گردن بزرگ (دور گردن بزرگ)
• جنسیت مرد
• خروپف بلند
• لوزه‌‌‌های بزرگ یا سایر مشکلات ساختاری در مجاری هوایی فوقانی
• فشار خون بالا، نارسایی قلبی، مشکلات ریتم قلب مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا سکته مغزی
• مصرف الکل یا داروهای خواب‌آور (یا هر دو) برای خوابیدن
سندرم پای بی‌قرار
عوامل خطر ابتلا به سندرم پای بی‌قرار عبارتند از:
• غلظت پایین آهن
• آسیب یا بیماریهای اعصاب نخاعی یا اعصاب پاها
• دیابت
• بیماری پارکینسون
• داروهای خاص (SSRI یا داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای، لیتیوم، کافئین)
• احتباس خون در پاها (نارسایی وریدی)
علائم مشکلات خواب
اگر متوجه علائم هشداردهندۀ زیر شده باشید، ممکن است دچار بی‌خوابی یا مشکل خواب دیگری شده باشید که برای رفع آن باید به ارائه‌دهنده خدمات درمانی مراجعه کنید:
• خواب‌آلودگی در طول روز
• مشکل در به‌خواب رفتن در شب
• خیلی زود بیدار شدن
• بیدار شدن مکرر در میانۀ خواب در شب
• مشکل در دوباره خوابیدن
• نداشتن احساس شادابی و آرامش در صبح
• مشکل در افتراق بین شب و روز
• مشکل در تمرکز
علائم هشداردهنده برای مشکلات خاص خواب
آپنۀ خواب
علائم و نشانه‌‌‌های خاص آپنۀ خواب عبارتند از:
• خروپف بلند، اغلب با احساس خفگی یا مکث در تنفس
• احساس خواب‌آلودگی زیاد در طول روز
• فشار خون بالا
• سردرد صبحگاهی
• تغییرات شخصیتی مانند افزایش تحریک‌پذیری، گیجی، مشکلات حافظه
• بی‌اختیاری ادرار
سندرم پای بی‌قرار
علائم آن عبارتند از:
• احساس فوری مبنی بر اینکه باید پاهای خود را تکان دهید
و علائم بی‌قراری جسمی مانند لرزش سریع، مالیدن، غلت زدن و چرخاندن پاها در رختخواب
• ناراحتی مبهم، معمولاً در هر دو ساق
• وقتی در شب برای خوابیدن دراز می‌‌‌کشید، علائم بدتر میشود
• ناراحتی که با راه رفتن، حرکات کششی یا تکان دادن پاها کاهش می‌‌‌یابد
سندرم حرکت دوره‌ای اندام
در این سندرم، پایتان حرکات منظمی دارد و عضلات دچار انقباض سفتی می‌‌‌شوند. بنابراین، انگشت بزرگ پایتان کشیده میشود و مچ پا و زانو خم میشود. مفصل ران نیز ممکن است گاهی حرکت کند. این اسپاسم‌‌‌های آهسته و تکراری بارها و بارها ایجاد می‌‌‌شوند و بین 10 تا 30 ثانیه طول می‌‌‌کشند. ممکن است کمی بیدار شوید، اما احتمالاً متوجه حرکات نخواهید شد، اگرچه ممکن است صبح در پاهایتان احساس خستگی کنید. گاهی، قسمت دیگری از بدن ممکن است، علاوه بر پاها یا به‌جای آن، حرکت کند.
تشخیص و آزمایش مشکلات خواب
اگر فکر می‌‌‌کنید مشکل خواب دارید، از پزشک خود نوبت بگیرید. همسرتان نیز همراهتان باشد، زیرا وی جزو معدود افرادی است که می‌‌‌تواند برخی از علائمتان را گزارش دهد.
پزشک شرح حال شما، یعنی سابقۀ بیماریهای گذشته یا حال یا سایر شرایط، را بررسی خواهد کرد، و احتمالاً پرسش‌نامه‌ای (که گاهی مقیاس خواب‌آلودگی اپوورث نام دارد) را به شما می‌‌‌دهد. همچنین، از شما چند سؤال می‌‌‌کند، همچون:
- آیا از خواب خود راضی هستید؟
- آیا خواب‌آلودگی در طول روز به فعالیت‌‌‌های روزانۀتان آسیب می‌‌‌رسانند؟
- آیا همسر یا یکی از اعضای خانواده گفته است که خروپف می‌‌‌کنید، دچار وقفۀ تنفسی می‌‌‌شوید، یا پاهای خود را در طول خواب تکان می‌‌‌دهید؟
- چه موقع به خواب می‌‌‌روید و چه زمانی بلند می‌‌‌شوید؟
- کدام داروها و درمان‌‌‌ها را مصرف می‌‌‌کنید؟
- آیا سیگار می‌‌‌کشید، یا الکل یا نوشیدنی‌‌‌های حاوی کافئین می‌‌‌نوشید؟
- آیا در شب درد دارید؟
- آیا مجبورید شب‌‌‌ها به دست‌شویی بروید؟ هر چند وقت یک بار ادرار می‌‌‌کنید؟
- آیا اخیراً در زندگی‌تان اتفاقات ناراحت‌کننده یا آزاردهنده رخ داده است؟
برای بررسی فشار خون، ضربان قلب، عملکرد ریه و سلامت عمومی، روی شما معاینۀ جسمانی انجام میشود، و تست‌‌‌های آزمایشگاهی درخواست داده خواهد شد. اگر درد را ذکر کرده باشید، مانند درد مفاصل ناشی از آرتریت، پزشک نواحی آسیب‌دیده را معاینه می‌‌‌کند. اگر زیاد ادرار می‌‌‌کنید، ممکن است آزمایش‌‌‌هایی برای مثانه، کلیه یا پروستات یا دیابت لازم باشد.
یادداشت کردن جزئیات خواب
ارائه‌دهنده خدمات درمانی همچنین ممکن است از شما بخواهد که تا یک یا دو هفته جزئیات خواب خود را یادداشت کنید:
- وقتی به رختخواب می‌‌‌روید و از خواب بیدار می‌‌‌شوید
- مدت زمانی که طول می‌‌‌کشد به خواب بروید
- چه مدت می‌‌‌خوابید
- هر چند وقت یک بار در شب بیدار می‌‌‌شوید و چه مدت
- علائم دیگری که در طول شب ایجاد میشود
- چقدر در طول روز چرت می‌‌‌زنید
- نظرات همسر یا بقیه دربارۀ هر شب
- صبح چقدر احساس آرامش می‌‌‌کنید
آزمایش‌‌‌های آپنۀ خواب
ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی از شما راجع به خواب‌آلودگی می‌‌‌پرسد و احتمالاً پرسش‌نامه‌ای را پر خواهید کرد. اگر وی فکر کند که ممکن است دچار آپنۀ خواب شده باشید، ممکن است لازم باشد در آزمایش خواب کل شب (پلی‌سومنوگرافی) در یک آزمایشگاه خواب شرکت کنید.
آزمایش‌‌‌های مربوط به اختلال حرکت دوره‌ای اندام
نظر همسر ممکن است کافی باشد، یا ارائه‌دهنده مراقبت‌‌‌های بهداشتی ممکن است یک آزمایش خواب مانند پلی‌سومنوگرافی را پیشنهاد دهد.
آزمایش‌‌‌های اختلالات چرخۀ خواب و بیداری
زمان خواب یا بیداری را می‌‌‌توان از طریق اکتی‌گرافی مچ دست ثبت کرد. در این روش، یک مانیتور روی مچ دست قرار می‌‌‌گیرد و حرکات به‌طور خودکار ثبت میشود. این آزمایش را می‌‌‌توان در خانه انجام داد، و همچنین برای ساکنان آسایشگاه نیز استفاده میشود.
آزمایش‌‌‌های مربوط به سندرم پای بی‌قرار
اگر کمبود آهن دارید، باید علت آن مشخص، و کمبود آهن اصلاح شود.
