دمانس (زوال حافظه) چیست؟ بخش دوم
تشخیص و آزمایش دمانس
اگر شما یا شخصی که از او مراقبت میکنید دچار مشکل حافظه، زبان و تصمیمگیری شدهاید و به نظر میآید که مشکلتان بدتر میشود، قرار ملاقاتی با پزشک خود، ترجیحاً متخصص طب سالمندی، بگذارید. متخصص طب سالمندی پزشکی است که آموزشهای پیشرفتهای در زمینهٔ مراقبت از سالمندان دیده است.
اگر چنین مشکلاتی دارید، بهتر است یکی از اقوام یا دوستان خود را هنگام مراجعه با پزشک همراه خود ببرید. اگر شخصی را میشناسید که چنین مشکلاتی را دارد، بهتر است شما یا یکی از اقوام و دوستانش هنگام مراجعه به پزشک وی را همراهی کنید.
پزشک برای تشخیص ابتلای فرد به دمانس کارهای زیر را انجام میدهد:
- از سابقهٔ پزشکی فرد سؤال میکند.
- نسخهها، داروهای غیر نسخهای، مکملها و داروهای گیاهی و سایر درمانهای خانگی فرد را بررسی میکند. ممکن است یکی از موارد ذکر شده منجر به تغییراتی در توانایی ذهنی، خلقی و رفتاری فرد شده باشد. (لیستی از تمام داروها، مکملهای ویتامینی و درمانهای گیاهی خود را برای نشان دادن به پزشک همراه خود ببرید.)
- نشانههای افسردگی و سایر مشکلات ذهنی و جسمی که ممکن است منجر به علائم شبیه دمانس شده باشد را بررسی میکند.
- سؤالاتی در خصوص هرگونه تغییر در توانایی ذهنی و جسمی، خلقی، شخصیتی، تصمیمگیری یا رفتاری بیمار میپرسد.
- سؤالاتی در خصوص توهم یا خیالات باطل احتمالی سالمند میپرسد.
- تستهایی از توانایی ذهنی فرد شامل مهارتهای توجه، حافظه، تفکر، زبان و تصمیمگیری به عمل میآورد.
- برای بررسی مشکلات مربوطه و دلایل برگشت پذیر مانند عفونتها، کمبود ویتامین B12 و مشکلات تیروئید، معاینهٔ فیزیکی کاملی انجام میدهد که شامل آزمایش خون و سایر آزمایشها است.
- احتمالاً انجام اسکن مغز را برای بررسی ناهنجاریهایی نظیر تومور مغزی و شواهد حاکی از سکته و سایر تغییرات مرتبط با دمانس توصیه میکند.
مراقبت و درمان دمانس
ممانتین
عوامل دیگر
درمانهایی برای علائم رفتاری
تشخیص درد
سبک زندگی و مدیریت دمانس
اگر از شخص مبتلا به دمانس مراقبت میکنید، دریافت اطلاعات، مشاوره و در صورت لزوم کمک ضروری است. میتوانید از پزشک خود یا ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشتی، انجمن آلزایمر محلی و سازمان محلی سالمندان کمک بگیرید. هر نهاد خدمات مخصوص به خود را دارد که البته این خدمات همدیگر را پوشش میدهند.
• بسیاری از پزشکان عمومی بیماران دمانس را درمان میکنند. هرچند، مشاوره با متخصص امراض سالمندی برای کمک به تهیه برنامهای مراقبتی از دمانس، کمک به تشخیص و مدیریت سایر سندرومهای سالمندان و کمک به تشکیل انجمن حامیان برای بیمار و خانوادههای آنها مفید است.
• متخصص امراض پیری با آموزش در زمینهٔ روانشناسی یا روانکاوی میتواند در مدیریت رفتار بیمار، بهویژه هنگام بیقراری، روانپریشی و یا خشونت کمککننده باشد. این پزشکان در صورت مشخص بودن درمانهای فردی و خانوادگی نیز مفید هستند.
• متخصص داخلی مغز و اعصاب (نورولوژیست) برای بیمارانی مفید است که دارای پارکینسون، علائم نورولوژیک موضعی، نتایج ناهنجار ناشی از آزمایشهای تصویربرداری و معمولاً پیشرفت سریع بیماری دمانس باشند.
• مشاورهٔ نوروسایکولوژی میتواند موارد پیچیدهٔ تشخیصی را توضیح دهد و روان شناسان بالینی میتوانند مشاوره روانپزشکی، بهویژه به مراقبین بیمار، بدهند.
• مددکاران اجتماعی میتوانند به مراکز موجود در جامعه مشاوره دهند و با آنها در تماس باشند.
• فیزیوتراپها میتوانند در زمینهٔ فعالیتهای گروهی و فیزیکی مشاوره دهند.
• کاردرمانگرها میتوانند در زمینهٔ افزایش حداکثری عملکرد بیماران در فعالیتهای روزانه، نظیر پوشیدن لباس یا غذا خوردن راهکارهایی را ارائه دهند.
• پرستاران میتوانند توصیههای مدیریتی ارائه بدهند و در زمینهٔ مدیریت رفتاری، احساسات و سایر مسائل مراقبتی راهنمایی کنند.
• داروسازها میتوانند داروها را از لحاظ کاهش عوارض جانبی بررسی کنند و توصیههای عملی در زمینهٔ تجویز دارو برای بیماران مبتلا به دمانس ارائه دهند.
• وکلا میتوانند در زمینهٔ مسائل قانونی مرتبط با وصیتنامه، سرپرستی و برنامهریزی در خصوص املاک مشاوره دهند. از آنجائی که بیماری دمانس پیشرونده است، باید در اسرع وقت به بیماران فرصتی داد تا برای زمان بیماری و ناتوانی آیندهٔ خود برنامهریزی کنند.
مدیریت مشکلات دمانس
شیوههای مختلفی برای مدیریت برخی مشکلات شایع در بیماری دمانس، نظیر بیقراری و پرخاشگری، بیقراری شبانه (که به آن سندروم غروب آفتاب نیز میگویند)، مشکل در خوابیدن و سرگردانی، وجود دارد. نکات زیر اغلب کمککننده هستند. ممکن است به موارد مفید دیگری نیز برخورد کنید.
برای ایمن ماندن در خانه
• برای هر 3 تا 6 ماه، قرار ملاقاتهای منظمی با ارائه دهندهی مراقبت بهداشتی بیمار خود بگذارید.
• طوری برنامه بریزید که بیمار فعالیتهای جالب و شوقانگیز در حد متوسط داشته باشد. انگیزش خیلی کم بیمار میتواند منجر به روگردانی او از این فعالیتها شود. انگیزش بیش از حد میتواند گیجی یا سراسیمگی بیمار را افزایش دهد.
• اگر امکان دارد، تمرینهای فیزیکی را در برنامهی روزانهی وی بگنجانید.
• مطمئن شوید که برای دید واضح بیمار و اگر ممکن است، برای خواندن او نور کافی وجود داشته باشد.
• با جملات ساده و با تون صدای آرام صحبت کنید. اگر لازم باشد، موضوع گفتگو را چند بار به شخص یادآوری کنید.
• وقتی به بیمار آموزشی میدهید، اطمینان حاصل کنید که به شخص گفتهاید چه کاری از او میخواهید، به جای این که به او بگویید چه کاری را نمیخواهید انجام دهد (برای مثال، «لطفاً زبالهها را در سطل زباله قرار دهید»، به جای «لطفاً زبالهها را روی زمین نگذارید»).
• از زبان عامیانه استفاده نکنید. این کار میتواند گیج کننده باشد.
• به جای استفاده از ضمیر، نام شخص را به کار ببرید (برای مثال، به جای آن که بگویید «من دیروز او را دیدم»، بهتر است بگویید «من دیروز حمید را دیدم»).
• برای جلوگیری از سردرگمی یا کاهش آن، ساعتها، تقویمها و لیست کارهایی که باید انجام شوند را جایی قرار دهید که شخص مبتلا به زوال عقل بتواند آنها را ببیند. در مراحل اولیهی زوال عقل، روزنامهها، و برنامههای خبری رادیو و تلویزیون هم میتوانند کمک کننده باشد.
• سعی کنید خاطرات قدیمی را یادآوری کرده و تجربههای خوشایند گذشته را ذکر کنید. (این تکنیک معمولاً در مراحل اولیهی زوال عقل مفید است. بعدتر و در مراحل پیشرفتهتر بیماری، این کار ممکن است باعث احساس درماندگی و آشفتگی در شخص شود زیرا ممکن است او دیگر نتواند وقایع گذشته را به خاطر آورد.)
• از ارائه دهندهی مراقبت بهداشتی بخواهید در مورد کنترل رفتارهای مشکلساز بیمار به شما توصیههایی کند.
• مراقب نشانههای مربوط به مشکلات پزشکی جدید، عوارض جانبی احتمالی داروها و تغییرات رفتاری باشید. این موارد را سریعاً به پزشک و دیگر ارائه دهندگان مراقبت بهداشتی گزارش دهید.
• برای بیمار فعالیتهای منظم روزانه در محیطهای آشنا ترتیب دهید. از یک برنامهی قابل پیشبینی پیروی کنید تا خواب و خوراک بیمار مبتلا به زوال عقل هر روز در زمانهای تقریباً یکسانی باشد.
• به خاطر داشته باشید که در زوال عقل، توانایی یادگیری مهارتهای جدید خیلی زود از بین میرود. بنابراین، تلاش برای «پرس و جو کردن» از شخص یا بازآموزی به او ممکن است باعث احساس اضطراب و درماندگی شود. به طور کلی، رویکرد بهتر این است که از آنها حمایت کنید تا جبران تواناییهای از دست رفته شود.
• ممکن است بیماران مبتلا به زوال عقل، سمعکشان را بردارند یا آن را گم کنند. برای کاهش این خطر، بهتر است بگویید یک حلقه به سمعک آنها وصل شود. تکهای از نخ ماهیگیری به حلقه متصل میشود و انتهای دیگر آن به لباس بیمار سنجاق می شود. به این ترتیب وقتی بیمار سمعکش را بردارد، سمعک گم نمیشود.
• نیاز به نظارت بر بیمار، با پیشرفت بیماری افزایش مییابد و فرد فراموشکارتر میشود و دیگر نمیتواند شرایط خطرناک را پیشبینی کرده و از آنها دوری کند. وجود قفل در یا محافظهای الکترونیکی مانع از پرسه زدن بیمار در اطراف میشوند، برچسبهای نام بیمار و دستبندهای هشدار پزشکی میتوانند در پیدا کردن محل بیماران گم شده سودمند باشند. فناوریهای جدید شامل ساعتها و دیگر دستگاههایی هستند که مجهز به GPS (سیستم موقعیتیابی جهانی) برای نظارت بر موقعیت مکانی بیمار هستند.
برای کاهش سراسیمگی و پرخاشگری
• تا جایی که ممکن است، منابع ایجاد استرس را از خانه دور کنید.
• برای کاهش استرس، موسیقی آرامبخش پخش کنید.
• کارهایی مثل حمام کردن میتواند شدیداً شخص را آشفته کند. برای انجام این کارها وقت بگذارید و به آرامی و ملایمت انجامشان دهید.
• در صورت بروز رفتارهای آشفته و پرخاشگرانه، آرام بمانید و سعی کنید خیلی ساده حواس آنها را پرت کنید.
• اگر خطر پرخاش کردن یا آسیب رساندن بیمار به دیگران وجود دارد، از ارائه دهندهی مراقبت بهداشتی بپرسید که آیا داروهای آرامبخش ممکن است مناسب باشند یا خیر. متأسفانه، ممکن است این داروها گیجی را افزایش دهند.
کنترل غروبزدگی (تشدید رفتارهای ناهنجار بیماران زوال عقل پس از غروب افتاب)
• در زمان عصر، محیطی آرامبخش ایجاد کنید، مثلاً اتاقی بیسر و صدا با نور کم و موسیقی آرامبخش یا برنامهی تلویزیون با صدای کم.
• زمان را با صحبت کردن آرام با شخصی که از او مراقبت میکنید بگذرانید.
بهبود خواب
• اطمینان حاصل کنید که اتاق خواب آرام و تاریک است و نه خیلی گرم و نه خیلی سرد است.
• دردهایی را که ممکن است باعث اختلال خواب شوند، درمان کنید.
• مدت زمان چرتهای روزانه را به 20 تا 30 دقیقه محدود کنید.
• مصرف مایعات را در اواخر روز کاهش دهید تا نیاز به دستشویی رفتن در شب نباشد یا فرد کمتر به دستشویی برود.
• در اواخر روز به بیمار قهوه، سایر نوشیدنیهای کافئیندار یا الکل ندهید و سیگار کشیدن در شب را ممنوع کنید. تمام این موارد باعث اختلال در خواب میشوند.
کاهش پرسه زدن
• آشفتگی، افسردگی، توهم، درد، بیحوصلگی و نیاز به استفادهی مکرر از دستشویی میتواند پرسه زدن را بیشتر کند. برطرف کردن این موارد ممکن است به کاهش پرسه زدن کمک کند.
• در صورت لزوم برای ایمنی، درها را قفل کنید.
• در صورت پرسه زدن، برای بیماران زوال عقل یک دستبند یا گردنبند شناسایی داشته باشید.
به شخص مبتلا به زوال عقل اجازهی رانندگی ندهید.
کمکهای مراقبین و خانواده مبتلایان دمانس
مراقبت از سالمندان مبتلا به دمانس کار واقعاً پرارزش و درعینحال، بسیار مشکل و پر از استرس است. مراقبین نیاز به اطلاعات، حمایت و کمک دارند.
شناخت در مورد چگونگی تأثیر دمانس بر افراد و نوع مراقبتهای مربوطه و پزشکی موردنیاز برای مراقبین حائز اهمیت است. همچنین لازم است که مراقبین حواسشان به خودشان نیز باشد و هنگام نیاز درخواست کمک کنند تا فرسوده نشوند.
از پرسشنامهٔ خودارزیابی سلامت مراقبین جهت ارزیابی سلامت خود استفاده کنید.
عضویت در یکی از گروههای حمایت از مراقبین نیز مفید است. مراقب ممکن است درنهایت تصمیم بگیرد تا یکی از اعضای خانواده را به یکی از مراکز مراقبتهای بلندمدت بفرستد. اگرچه این کار مشکل است اما بهتر است زودتر انجام شود تا زمان کافی برای برنامهریزی باشد.
منحصر به سالمندان
این بخش شامل اطلاعاتی است که به سالمندان و مراقبین آنها کمک میکند تا بیماری و شرایط خود را در کنار سایر مسائل بهداشتی در نظر بگیرند.
سالمندان با افزایش عمر بیشتر دچار بیمارهای مزمن میشوند. یا ممکن است امراضی داشته باشند که در صورت عدم مدیریت مناسب منجر به جراحت یا بیماری دیگری شود. سالمندان همچنین ممکن است در محیطهای مختلف، نظیر بیمارستان، آسایشگاه سالمندان یا خانه، مراقبتهای بهداشتی دریافت کنند. شرایط میتواند بر سلامتی و عملکرد سالمندان تأثیر بگذارد، بنابراین نیاز به مدیریت دقیق برای اطمینان از مراقبت مناسب و بهبود یا حفظ کیفیت زندگی دارند.
مدیریت سایر مشکلات سلامتی در سالمندان مبتلا به دمانس
دمانس به ندرت در افراد زیر 60 سال رخ میدهد؛ اما پس از 60 سالگی، ابتلا به دمانس امری بسیار شایع میشود. درحالیکه هفت درصد افراد 60 ساله و بیشتر به دمانس مبتلا هستند، تقریباً 30 درصد افراد 80 ساله و بیشتر دمانس دارند. دو مورد از شایعترین دلایل دمانس عبارتاند از بیماری آلزایمر و دمانس عروقی.
بیماری آلزایمر به سلولهای مغزی آسیب میزند و آنها را از بین میبرد. دمانس عروقی ناشی از سکتههای خفیف یا انسداد عروق خونی مغز است. انسداد عروق خونی مغز باعث میشود تا سلولهای مغزی نتوانند اکسیژن لازم برای زنده ماندن را دریافت کنند. سایر دلایل دمانس عبارتاند از عفونت، پارکینسون و سایر بیماریها، مشکلات غدد تیروئیدی، آسیب جدی به سر، کمبود ویتامین و نوشیدن طولانیمدت مقدار زیادی الکل. دمانس ناشی از عفونت، کمبود ویتامین و داروها با درمان این مشکلات قابلبهبود است. اما بیماری آلزایمر و دمانس عروقی قابلدرمان نیستند. هرچند، این بیماریها را میتوان به شیوهای درمان کرد که افراد تا حد امکان از عملکرد خوب و بالاترین کیفیت ممکن زندگی برخوردار باشند.
افراد مبتلا به دمانس معمولاً همزمان به بیماریهای دیگری نیز مبتلا هستند و همین امر میتواند مراقبت از آنها را پیچیده کند. عوامل زیر موجب میشود که افراد مبتلا به دمانس دچار مشکلات دیگری از لحاظ سلامتی شوند:
• دمانس در اواخر عمر شایعتر است و با افزایش عمر، افراد مستعد ابتلا به بیماریهای مختلف میشوند.
• برخی بیماریها و مشکلات سلامتی میتوانند موجب ابتلا به دمانس یا افزایش احتمال ابتلا به آن شوند. از جمله این بیماریها میتوان به پارکینسون، برخی عفونتهای مغزی، بیماریهای قلبی، سکته، فشارخون بالا، دیابت، کمبود ویتامین، مشکلات تیروئید و دلیریوم اشاره کرد. درنتیجه، احتمال ابتلا به دمانس در افراد مبتلا به این بیماریها و مشکلات بیشتر است.
• برخی بیماریها و مشکلات سلامتی که موجب ابتلا به دمانس یا افزایش احتمال ابتلا به آن میشوند، باعث عوارض دیگری نظیر از دست دادن شنوایی یا بینایی، فلجی ناشی از سکته، از دست دادن کنترل مثانه و روده، مشکل در خوردن و آشامیدن، سوءتغذیه، مشکل در راه رفتن، زمین خوردن و آسیب در اثر زمین خوردن میشوند. به همین خاطر، افراد ممکن است در کنار دمانس به عوارض فوق نیز دچار شوند.
• دمانس نیز میتواند منجر به عوارضی شود که عبارتاند از سوءتغذیه، زمین خوردن، پوکی استخوان («نازک شدن استخوان»)، شکستگی استخوان، ضعف، مشکلات خواب، اضطراب، دلیریوم و رفتار آشفته.
مراقبت از سالمندان مبتلا به دمانس که دارای بیماریهای دیگری نیز هستند کار بسیار سختی است زیرا درمان استاندارد یک بیماری میتواند موجب بدترشدن بیماری دیگری شود. همچنین برخی داروها ممکن است به صورت بسیار مضر باهم تداخل داشته باشند. متخصصین خدمات بهداشتی باید مزایا و معایب درمانهای مختلف را بسنجند، بهویژه زمانی که بیمار همزمان به چند بیماری مبتلا است.
چنانچه شما یا شخصی که از وی مراقبت میکنید دارای بیماریهای پیچیده منجمله دمانس هستید، به پزشک متخصص امراض سالمندان مراجعه کنید.
متخصصین امراض سالمندان پزشکانی هستند که در خصوص مراقبت از سالمندان، از جمله سالمندانی با نیازهای مراقبتی چندگانه، آموزش دیدهاند. نورولوژیست یا روانپزشک سالمندان که متخصص اختلالات حافظه هستند و سایر متخصصان امراض سالمندان، نظیر پرستاران متخصص امراض پیری، نیز در زمینهٔ مراقبت از سالمندان مبتلا به دمانس و سایر بیماریها آموزشهای پیشرفته دیدهاند.
بهعنوانمثال، متخصصین امراض سالمندان ممکن است از سالمندان مبتلا به دمانس عروقی و سایر بیماریها مراقبت کنند. همچنین این متخصصان ممکن است با بیمار و مراقبین آنها کار کنند تا:
• با درمان فشارخون بالا و كلسترول «بد» و با اقداماتي براي جلوگيري از تشكيل لختههای خوني، خطر سکتههای بیشتر و حملات قلبي را كاهش دهند.
• برای مدیریت علائم دمانس نظیر از دست دادن کنترل مثانه، اضطراب و بیقراری رویکردهای رفتاری پیدا کنند. بهعنوانمثال، ممکن است افراد مبتلا به دمانس که دچار بیقراری هستند را درمان کنند. آنها بهجای استفاده از دارو برای درمان بیقراری، ممکن است ایجاد فضایی آرام در خانه، نظیر استفاده از نور کم، موسیقی ملایم و سایر شیوههای غیر دارویی را پیشنهاد کنند.
• مطمئن شوند که بیمار کلسیم و ویتامین D کافی برای کاهش خطر ابتلا به پوکی و شکستگی استخوان و مکملهای ویتامین B12 برای عدم ابتلا به دمانس ناشی از کمبود این ویتامین دریافت میکند.
• برای کمک به کاهش خطر زمین خوردن؛ بهبود تعادل و خواب؛ پیشگیری از سوءتغذیه؛ تحلیل استخوان و عضله؛ کاهش وزن و ضعف، برنامهای ورزشی و تغذیهای طراحی کنند.
• اطمینان حاصل کنند که بیماران مایعات کافی برای اجتناب از ابتلا به کمآبی بدن و یبوست مصرف میکنند.
• سایر بیماریهایی که ممکن است منجر به دمانس عروقی شوند، نظیر دیابت، را درمان کنند.
• تمام داروها را برای پیشگیری از تداخل دارویی و عوارض ناشی از مصرف چندین دارو باهم نظارت کنند.