سه شنبه 20 اسفند 1398 - 19:34 - توسط: دبیر سایت
روان‌آشفتگی از قدیم مشکل موقتی و کوتاه‌مدتی تلقی می‌‌‌شود. با این حال، شواهد روزافزون نشان میدهد که ممکن است در بسیاری از افراد، به‌ویژه در سالمندان، هفته‌‌ها تا ماه‌‌ها ادامه داشته باشد. در بیماران بستری، روان‌آشفتگی به نتایج بد، مانند خطر بیشتر مرگ، عوارض، بستری بیشتر در بیمارستان، و مراقبت‌‌های خانگی سالمندان، مرتبط است. نتایج بد در بین سالمندانی که روان‌آشفتگی‌شان مدت طولانی ادامه دارد بسیار شایع است.
با این حال، اعضای خانواده باید بدانند که روان‌آشفتگی معمولاً در نهایت از بین می‌‌‌رود، اگرچه ممکن است هفته‌‌ها یا ماه‌‌ها طول بکشد. در صورت شدید بودن روان‌آشفتگی، اگر فرد از قبل دچار زوال عقل باشد، یا فرد بالای 84 سال باشد، بهبود آهسته شایع‌تر است. مراقبت‌‌های حمایتی دقیق و پایش وضعیت ذهنی در طول این دوره برای بهبودی بسیار مهم است.
کمک مراقبین و خانواده
اعضای خانواده، از طریق ارائۀ جهت‌گیری، پشتیبانی و کمک مناسب، می‌‌‌توانند نقش مهمی را ایفا کنند. بیمارستان‌‌ها بیشتر و بیشتر به اعضای خانواده اجازه می‌‌‌دهند در طول شب در کنار بیمار روان‌آشفته یا در معرض خطر روان‌آشفتگی خود بمانند. اگر مراقب هستید، در صورت بدتر شدن ناگهانی وضعیت هوشیاری بیمار، فوراً کمک بخواهید.
نکات منحصر به سالمندان در روان‌آشفتگی (دلیریوم)
در این بخش، اطلاعاتی برای کمک به سالمندان و مراقبین آنها برای در نظر گرفتن بیماری یا وضعیت سالمند در کنار سایر مسائل بهداشتی ارائه می‌‌‌شود.
از آنجا که سالمندان در حال حاضر عمر طولانی‌تری دارند، ممکن است بیش از یک بیماری مزمن داشته باشند. یا، ممکن است یک مشکل سلامتی داشته باشند که، در صورت عدم مدیریت صحیح، بیماری یا آسیب دیگری را ایجاد کند. سالمندان نیز ممکن است در محیط‌‌های مختلفی مانند بیمارستان، خانۀ سالمندان یا منزل مراقبت‌‌های بهداشتی را دریافت کنند. این شرایط می‌‌‌تواند بر سلامتی و عملکرد سالمندان تأثیر بگذارد و لذا برای اطمینان از مراقبت صحیح و بهبود یا حفظ کیفیت زندگی به مدیریت دقیق نیاز دارد.
در ادامه، تفاوت‌‌های روان‌آشفتگی و زوال عقل، سایر اختلالات عصب‌شناختی، و برخی از دلایل مهم روان‌آشفتگی در سالمندان مطرح می‌‌‌شود.
روان‌آشفتگی اتفاق شایعی است که می‌‌‌تواند بر سلامتی و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بگذارد. روان‌آشفتگی را می‌‌‌توان تغییر حاد وضعیت ذهنی توصیف کرد، که معمولاً طی یک بیماری قابل‌توجه یا مدت استرس‌زا رخ میدهد. در حالی که روان‌آشفتگی غالباً در بیمارانی ایجاد می‌‌‌شود که دچار زوال عقل زمینه‌ای هستند، تفاوت‌‌های مهمی بین این دو وجود دارد.
تفاوت‌‌های بین روان‌آشفتگی و زوال عقل
هرگونه تغییر ناگهانی در رفتار یا عملکرد ذهنی ممکن است روان‌آشفتگی باشد. اگرچه مشخص کردن تفاوت میان روان‌آشفتگی و زوال عقل دشوار است، اما برای پزشک این کار مهم است زیرا روان‌آشفتگی را می‌‌‌توان بلافاصله درمان کرد. سه مورد از علائم اصلی مبتلایان به روان‌آشفتگی عبارتند از:
- در تمرکز کردن مشکل دارند
- دچار تغییراتی در رفتار، شخصیت یا خُلق می‌‌‌شوند
- سطح هوشیاری‌شان تغییر می‌‌‌کنند (مثلاً، خیلی هوشیار یا خیلی خواب‌آلود باشند)
اگر گمان می‌‌‌کنید شخصی با مشکل حافظه دچار روان‌آشفتگی شده است، باید به متخصص مراقبت‌‌های بهداشتی اطلاع دهید. روان‌آشفتگی یکی از اورژانس‌‌های پزشکی محسوب می‌‌‌شود. یکی از شایع‌ترین دلایل روان‌آشفتگی داروها، به‌ویژه واکنش به داروی جدید، است. از جمله شایع‌ترین داروهای مسبّب روان‌آشفتگی مواد مخدر، بنزودیازپینها، داروهای ضد کولینرژیک، داروهای ضد پارکینسون، و برخی از داروهای ضد صرع است. عفونت حاد، جراحی، یا بیماری جدید دلایل شایع دیگر است.
سایر اختلالات عصب‌شناختی
افرادی که دچار سکته مغزی می‌‌‌شوند گاهی دچار روان‌آشفتگی می‌‌‌شوند. این وضعیت ممکن است بدون هیچ‌گونه عارضۀ پزشکی دیگر و صرف نظر از اینکه سکته مغزی در اثر لختۀ خون ایجاد شده باشد یا خونریزی، رخ دهد. علاوه بر این، مبتلایان به پارکینسون در معرض خطر بیشتر ابتلا به روان‌آشفتگی قرار دارند. افسردگی ممکن است با روان‌آشفتگی همزمان باشد یا با آن اشتباه گرفته شود. همیشه به‌یاد داشته باشید که افسردگی و زوال عقل تدریجی هستند، در حالی که روان‌آشفتگی ناگهانی است.
برخی از علل مهم روان‌آشفتگی در سالمندان
احتباس ادراری یا سفت‌شدگی مدفوع
از بین بسیاری از دلایل برگشت‌پذیر روان‌آشفتگی، احتباس ادراری و سفت‌شدگی مدفوع در سالمندان بسیار شایع‌تر است. این دو وضعیت باعث ناراحتی می‌‌‌شوند، اما بیمار روان‌آشفته نمی‌‌‌تواند این شرایط را توضیح دهد.
اگر مراقب سالمندان هستید، حتماً دفعات دفع ادرار و مدفوع را زیر نظر بگیرید. احتباس ادراری را می‌‌‌توان معمولاً با کاتتریزه کردن مکرر مثانه یا سوند ادراری موقت (بیش از 48 ساعت توصیه نمی‌‌‌شود) درمان کرد. سفت‌شدگی مدفوع را می‌‌‌توان با تنقیه، ملیّن‌‌های خفیف، و نرم‌کننده‌‌‌‌های مدفوع درمان کرد. سپس، توجه دقیق به رژیم غذایی و ورزش به پیشگیری از عود مجدد سفت‌شدگی کمک می‌‌‌کند.
سابقۀ مصرف الکل یا سوءمصرف مواد
اگر بیمارِ وابسته به الکل یا مواد مخدر مصرف آن را به‌طور ناگهانی متوقف کند (مثلاً، بنزودیازپینها یا مواد افیونی برای خواب یا درد)، روان‌آشفتگی ممکن است نشانه‌ای از ترک مصرف الکل یا مواد مخدر باشد. روان‌آشفتگی همچنین ممکن است هنگام مصرف داروهای غیرمجاز مانند کوکائین، LSD، PCP یا آمفتامین یا به‌عنوان عارضۀ داروهای خاص ایجاد شود. باید فهرست دقیق داروهای مصرفی بیمار را به پزشک گفت تا درمان مناسب باشد.
برخی از علائم روان‌آشفتگی که هنگام ترک شدید الکل یا سوءمصرف مواد ایجاد می‌‌‌شوند عبارتند از:
- لرزش (ترمور)
- تغییر عملکرد‌‌‌های ذهنی مانند اضطراب، هیجان، تحریک‌پذیری، سردرگمی، و بی‌قراری
- بازۀ توجه کوتاه‌تر
- خواب عمیق که یک روز کامل یا بیشتر طول بکشد، خواب‌آلودگی عمومی، یا خستگی
- بی‌خوابی
- توهم
- تغییر ناگهانی خُلق، از جمله اضطراب، افسردگی، و عصبی بودن
- حساسیت شدید به نور، صدا یا لمس
- تشنج
- سردرد
- بی‌اشتهایی یا حالت تهوع و استفراغ
- تعریق زیاد
- تپش قلب (ضربان قلب سریع و گاهی ناهماهنگ)
عفونت‌‌ها یا سپسیس: تنفسی، ادراری، پوستی
عفونت باکتریایی گاهی می‌‌‌تواند روان‌آشفتگی را ایجاد کند. عفونت‌‌هایی که بیشتر با روان‌آشفتگی مرتبط هستند عبارتند از: عفونت ادراری (در مثانه یا کلیه)، عفونت ریه (ذات‌الریه) یا عفونت‌‌های پوستی (از زخم‌‌های پوستی یا باکتری‌‌های مقاوم به دارو). وقتی میکروب‌‌ها (باکتری‌ها) به جریان خون حمله می‌‌‌کنند، سپسیس ایجاد می‌‌‌شود. سپسیس گاهی ممکن است بعد از عمل جراحی ایجاد شود، یا ممکن است در اثر عفونت در قسمت دیگری از بدن پدید آید.
روان‌آشفتگی همچنین ممکن است در اثر تب ناشی از عفونت باکتریایی یا ویروسی مانند آنفولانزا باشد. روان‌آشفتگی نشانگر قدرتمندی است که فرد به‌شدت بیمار است، و علائم ممکن است حتی قبل از کشف عفونت وجود داشته باشد.
داروها
برخی از دارو‌‌‌هایی که معمولاً سالمندان مصرف می‌‌‌کنند می‌‌‌توانند باعث ایجاد روان‌آشفتگی در افراد مستعد شوند. دربارۀ داروهای جدیدی که اخیراً برای کنترل افسردگی، اضطراب یا سایر اختلالات ذهنی یا خُلقی مصرف کرده‌اید باید بسیار مراقب باشید. حتی داروهای بدون نسخه‌ای که می‌‌‌توانید بدون نسخه خریداری کنید (مانند آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای خواب‌آور و داروهای ضد زخم) ممکن است سبب ایجاد روان‌آشفتگی شوند.
دارو‌‌‌هایی که در برخی افراد باعث ایجاد روان‌آشفتگی می‌‌‌شوند عبارتند از:
- داروهای ضد کولینرژیک (در بسیاری از درمان‌‌های بدون نسخۀ آلرژی و سرماخوردگی، و داروهای خواب‌آور موجود است)
- برخی از داروهای ضد افسردگی (مانند داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای)
- داروهای ضد صرع و باربیتورات‌ها
- داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور مانند بنزودیازپینها (مانند والیوم)
- داروهای خواب
- مسکّن‌‌های حاوی مواد مخدر
- لیتیوم
- برخی از داروهای آلرژی، مانند بنادریل
- برخی از داروهای ضد پارکینسون
- داروهای گوارشی مانند مسدود‌کننده‌‌های گیرندۀ H2، ضد اسپاسم، و داروهای ضد تهوع
- آنتی‌بیوتیک‌‌های ردۀ فلوئوروکینولون (مانند سیپرو یا لِواکوئین)
- داروهای قلبی مانند دیجیتالیس
اگرچه این داروها ممکن است توسط پزشک معالج تجویز شده باشند، باید دربارۀ هرگونه نگرانی خود صحبت کنید. در صورت تجویز، باید کمترین دوز‌‌‌های مؤثر را مصرف کنید. بدون صحبت با پزشک خود، داروهای بدون نسخه را مصرف نکنید.
بستری شدن در بیمارستان یا تغییرات زیست‌محیطی
روان‌آشفتگی در سالمندان بستری بسیار شایع است. روان‌آشفتگی یکی از عوارض شناخته‌شدۀ جراحی است، و اغلب در بیماران بخش مراقبت‌‌های ویژه یا مراکز مراقبت بلندمدت مشهود است. با افت آگاهی شناختی فرد، در صورت بستری شدن، ممکن است مستعد ابتلا به روان‌آشفتگی شود. عدم وجود محیط آشنا یا اعضای خانواده، یا حتی تغییرات مکرر اتاق که اغلب در بیمارستان‌‌ها اتفاق می‌‌‌افتد همگی باعث افزایش ناآگاهی به زمان و مکان می‌‌‌شود که ممکن است به اپیزودی از روان‌آشفتگی بینجامد.
برای کاهش خطر و احتمال ابتلا به روان‌آشفتگی، مطمئن شوید شخصی که از او مراقبت می‌‌‌کنید:
- در صورت لزوم، عینک و سمعک دارد
- ساعت دیواری یا ساعت مچی دارد
- نام ارائه‌دهندگان مراقبت‌‌های بهداشتی به‌وضوح و به‌طور مشهود نوشته شده باشد
- در طول روز، اتاق روشن باشد (ترجیحاً یک پنجره با نور طبیعی)
- در شب، آرام و تاریک باشد
- در هر زمان که ممکن باشد، یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان حاضر باشد.
درد
روان‌آشفتگی بیشتر در بخش‌‌های بهبودی پس از بیهوشی در بیمارستان رخ میدهد که در آن بیماران بعد از جراحی عمومی قرار می‌‌‌گیرند. مدیریت درد در این شرایط بسیار مهم است و، در صورت داشتن درد، بیمار باید با ارائه‌دهندگان مراقبت‌‌های بهداشتی خود ارتباط برقرار کند. خود درد تسکین‌نیافته ممکن است سبب روان‌آشفتگی شود. اگر سالمند افت شنوایی دارد، اطلاع‌رسانی به مراقبین دربارۀ شدت و میزان درد ممکن است دشوار شود. در صورت امکان، برای برقراری ارتباط واضح در بیمارستان، همیشه باید از سمعک استفاده شود.
سقوط و شکستگی
خود روان‌آشفتگی ممکن است باعث سقوط شود. این مسئله به دلیل سردرگمی، تحریک‌پذیری، بی‌توجهی و درک نکردن نشانه‌‌های محیطی است که در وضعیت روان‌آشفتگی رخ میدهد. با افزایش سن، خطر سقوط بیشتر می‌‌‌شود. دلایل زیادی برای این افزایش خطر وجود دارد - از جمله مشکلات تعادل، عضلات ضعیف، ورزش نکردن، ضعف عمومی، افت ناگهانی فشار خون، سوءتغذیه و استخوان‌های نازک ضعیف (پوکی استخوان). در صورت افتادن، به‌ویژه اگر پوکی استخوان دارید، ممکن است دچار شکستگی استخوان شود. شکستگی‌‌های شایع عبارتند از: مفصل ران، مچ دست، یا استخوانی در پشت (مهره).
نقائص شنوایی و بینایی
شنوایی ضعیف ممکن است شما را در خطر ابتلا به روان‌آشفتگی قرار دهد. ناتوانی در برقراری ارتباط یا درک تعاملات کلامی سالمندان را در حالت ناامیدی و انزوا قرار میدهد. این مسئله ممکن است اثرات مخربی بر عملکرد‌‌‌های ذهنی داشته باشد. اگر شما یا شخصی که از او مراقبت کنید مشکلات شنوایی دارد، حتماً از سمعک استفاده کنید و به متخصصان مراقبت‌‌های بهداشتی اطلاع دهید که دچار افت شنوایی هستید.
به همین ترتیب، سالمندانی که به عینک نیاز دارند یا دچار مشکلات بینایی‌اند باید حتماً ارائه‌دهندگان مراقبت‌‌های بهداشتی خود را از مشکلات بینایی آگاه کنند. اگر قرار است در بیمارستان بمانید، عینک خود را با خود ببرید و از آنها استفاده کنید تا بتوانید محیط، ساعت و مراقبین را ببینید. برای جلوگیری از اپیزودهای روان‌آشفتگی، باید در محیط استرس‌زای بیمارستان تا حد امکان آگاه و راحت بود.
کم‌آبی
کم‌آبی بدن هنگامی رخ میدهد که فرد دچار کمبود مایعات در بدن شود. با بالا رفتن سن، شاید کمتر از کم‌آبی بدن خود آگاه باشید زیرا سالمندان معمولاً به‌راحتی دوران جوانی احساس تشنگی نمی‌‌‌کنند، گرچه سالمندان معمولاً مایعات کمتری در بدن خود دارند.
یکی از دلایل اصلی کم‌آبی در بین سالمندان مصرف قرص‌‌های آبی (دیورتیک‌ها) است. سالمندان، علاوه بر نداشتن احساس تشنگی، ممکن است در معرض خطر بیشتر کم‌آبی بدن نیز باشند زیرا بسیاری از آنها برای فشار خون بالا دیورتیک مصرف می‌‌‌کنند. این قرص‌‌ها باعث تکرر ادرار می‌‌‌شود. نوشیدن قهوه، چای یا الکل همچنین باعث کم‌آبی بدن می‌‌‌شود، زیرا این نوشیدنی‌‌ها ادرار را افزایش می‌‌‌دهند. تب، هیپرونتیلاسیون، یا دیابت، همانند مشکلات دستگاه گوارش، نیز می‌‌‌توانند باعث از دست رفتن آب شوند. متأسفانه، کم‌آبی بدن اغلب در سالمندان ضعیف تشخیص داده نمی‌‌‌شود.
کم‌آبی بدن فرد را در معرض خطر بیشتر ابتلا به روان‌آشفتگی قرار میدهد. برای حفظ آب بدن، مایعات زیادی بنوشید. اگر دیورتیک مصرف می‌‌‌کنید، بسیار مراقب باشید.
اختلالات الکترولیت: هیپوناترمی، هیپرناترمی
با افزایش سن، توانایی ثابت نگه‌داشتن مقدار آب موجود در بدن (هموستاز آب) کاهش می‌‌‌یابد. به‌ویژه، هورمون‌‌هایی که تعادل سالم سدیم (نمک) و آب را حفظ می‌‌‌کنند ممکن است، دیگر، به‌‌خوبی کار نکنند. ممکن است دچار هیپوناترمی (غلظت پایین سدیم در خون) یا هیپرناترمی (غلظت زیاد سدیم) شوید. این دو وضعیت در خانه‌‌های سالمندان یا بیمارستان‌‌ها بسیار شایع است.
- هیپوناترمی. این وضعیت ممکن است ناشی از مایعات مازاد تجویزشده به‌صورت وریدی یا ناشی از دیورتیک باشد. همچنین، با افزایش سن، کارایی کلیه‌‌ها کمتر می‌‌‌شود، و بنابراین، برهم خوردن تعادل سدیم در سالمندان راحت‌تر است. همچنین، برخی از داروها به هیپوناترمی (هیدروکروتیازید) مربوط هستند. اگر دچار هیپوناترمی هستید، ممکن است دچار سردرگمی و روان‌آشفتگی شوید. با این حال، هیپوناترمی معمولاً وضعیت خفیفی است و از طریق محدود کردن مصرف مایعات و قطع مصرف هرگونه دارویی که ممکن است باعث وخیم‌تر شدن آن شود کنترل‌شدنی است. سپس، علت اصلی - چه بیماری کلیوی، نارسایی قلبی، سیروز یا بیماری دیگر - باید به‌سرعت درمان شود.
- هیپرناترمی. این وضعیت معمولاً در اثر عدم مصرف کافی مایعات ایجاد می‌‌‌شود. هیپرناترمی می‌‌‌تواند بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر بگذارد و باعث ایجاد علائمی از قبیل بی‌قراری و تحریک‌پذیری، خستگی و بی‌حالی، لرزش عضلانی، افزایش رفلکس، یا روان‌آشفتگی شود.
اختلالات هیپرکلسمی
سالمندان اغلب دچار هیپرپاراتیروئیدیسم می‌‌‌شوند، که پرکاری غدۀ پاراتیروئید (غده‌ای در گردن) است. در این صورت، ممکن است غلظت طبیعی کلسیم در خون بالا برود - وضعیتی که به آن هیپرکلسمی گفته می‌‌‌شود.
اگر میزان کلسیم فقط کمی بالاتر از حد نرمال باشد، احتمالاً علامتی وجود نخواهد داشت. با این حال، اگر کلسیم به میزان بیشتری بالا برود، ممکن است روان‌آشفتگی همراه با حالت تهوع، استفراغ، خستگی یا سردرگمی ایجاد شود.
هیپرکلسمی همچنین ممکن است ناشی از تومور سرطانی باشد. بنابراین، اگر شما یا شخصی که از او مراقبت می‌‌‌کنید دچار علائم مذکور شود، باید سریعاً با ارائه‌دهنده خدمات درمانی تماس بگیرید.
هیپرپاراتیروئیدیسم بیشتر در زنان، به‌ویژه زنان بالای 65 سال، دیده می‌‌‌شود.