مراقبت و درمان تغذیه نامناسب در سالمندان

درمان‌‌‌های بدون دارو

برای درمان مؤثر سوء‌‌تغذیه، ابتدا باید علل اصلی آن مشخص شود. سپس، این علل بررسی و برطرف شود. مثلاً، پروتزهای نابجا را می‌‌توان اصلاح کرد یا به تحویل مواد غذایی سامان بخشید.

وقتی پیر می‌‌شوید، ممکن است به‌میزان جوانی به کالری نیاز نداشته باشید. (سالمندان معمولاً روزانه به حدود 1600 کالری نیاز دارند.) بنابراین، کالری‌‌‌هایی که دریافت می‌‌کنید باید از غذاهایی باشد که از لحاظ مواد مغذی نظیر پروتئین، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و مایعات بسیار غنی باشند. فیبر و مایعات هضم شما را منظم نگه می‌‌دارند، و سطح کلسترول شما را نیز کاهش می‌‌دهند. برای سالم نگه‌داشتن قلب، از مصرف چربی‌‌‌های اشباع، چربی‌‌‌های ترانس و کلسترول خودداری کنید. از طرف دیگر، مصرف چربی‌های اشباع‌نشدۀ پلی و مونو (مانند روغن زیتون و روغن کانولا) در حد اعتدال مناسب هستند.

عموماً، سعی کنید هر روز مواد مغذی زیر را در وعده‌‌‌های غذایی خود بگنجانید:

• کربوهیدرات‌‌‌های پیچیده. باید حداقل 5 وعده غلات کامل مانند نان گندم کامل، جو دوسر سنتی و برنج قهوه‌ای مصرف کنید. از مصرف محصولات اصلاح‌شده با کربوهیدرات‌های ساده مانند نان سفید یا غلات فوری یا شیرین خودداری کنید.
• دانه، آجیل و حبوبات (مانند لوبیا، نخود و عدس).
• میوه و سبزیجات (حداقل 5 وعده در روز).
• محصولات لبنی کم‌چرب (2-4 وعده در روز)، به‌خصوص اگر پوکی استخوان (استخوان‌‌‌های نازک) دارید
• حداقل 2-3 وعده گوشت، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، آجیل یا لوبیا در روز.
• مایعات زیاد (5-8 لیوان در روز)، حتی اگر احساس تشنگی نمی‌‌کنید.

با تمرکز بر کیفیت، زمان‌بندی و دفعات مصرف وعده‌‌‌های غذایی، مصرف روزانه مواد مغذی‌تان بهبود می‌یابد. افزودن انواع غذاها به وعده‌‌‌های غذایی نیز سودمند است.

تغییرات حسی

اگر غذایتان را جذاب‌تر کنید، مصرف روزانه غذایی‌تان بهبود می‌یابد. بسته‌بندی، رنگ، بافت، دما و طعم مناسب مواد غذایی آنها را لذیذتر می‌‌کند. حتی اگر حس چشایی و بویایی ندارید، می‌‌توانید غذاها را جذاب‌تر کنید. می‌‌توانید از ادویه ها، غذاهای رنگارنگ و بافت‌‌‌های جالب استفاده کنید. آب‌لیمو و گیاهان دارویی نیز اضافه کنید. همچنین، مصرف کمی نمک نیز عیبی ندارد، مگر اینکه پزشک شما را منع کرده باشد. اگر تغذیه کافی ندارید، پزشکتان ممکن است، برای افزایش انعطاف‌پذیری برنامۀ غذایی، محدودیت‌‌‌های غذایی‌تان را اصلاح کند.

مشکلات دندان یا دهان

مشکلات دندان یا دهان ممکن است بر تغذیه تأثیر بگذارند. ممکن است به‌خاطر پروتزهای نابجا، دندان افتاده یا شل، یا اختلالات فک به مشکل بربخورید. در این صورت، از دندان‌پزشک خود بخواهید پروتزتان را اصلاح یا سلامت دندان‌هایتان را بررسی کند. سعی کنید غذاهایی را تهیه کنید که بتوان آنها را به‌راحتی جوید و آنها را تا حد بی‌مزگی نجوشانید. بسیاری از غذاها را می‌‌توان خرد یا رنده کرد به طوری که، در عین جالب بودن، مشکلات دندان مانع مصرف راحتشان نشود.

آرتریت

به‌خاطر آرتریت یا سایر بیماری‌ها، ممکن است به‌راحتی نتوانید از وسایل آشپزخانه استفاده کنید. در این صورت، وسایلی را انتخاب کنید که مخصوص افراد مبتلا به آرتریت هستند. همچنین، می‌‌توان «فینگرفود» سرو کرد زیرا برداشتن و نگهداری آنها راحت است.

عدم تحمل لاکتوز

بسیاری از افراد در سالمندی در هضم محصولات لبنی مشکل دارند. این مسئله ممکن است عوارض ناخوشایندی مانند اسهال را ایجاد کند. با این حال، گزینه‌‌‌های خوبی برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز وجود دارد. برخی ماست‌‌‌ها و پنیرهای پرورده مانند پنیر چدار ذاتاً لاکتوز کمی دارند. همچنین، می‌‌توانید محصولات کم‌لاکتوز مانند شیر و بستنی بخرید.

مشکل در بلع (دیسفاژی)

سالمندان ممکن است مشکل بلع داشته باشند، که ناشی از علل مختلفی نظیر خشکی دهان در اثر داروها، زوال عقل، تحلیل عضلات یا بیماری‌‌‌های سیستم عصبی است. شما یا شخصی که به وی اهمیت می‌‌دهید ممکن است در بلع غذا مشکل روزافزونی داشته باشد، یا معمولاً احساس کند که مواد غذایی وارد مسیر اشتباهی می‌‌شوند. در این صورت، با ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی خود صحبت کنید. رویکردهای ساده اغلب برای حل این مشکل مفید هستند.

ویتامین‌‌‌ها و مواد معدنی

کمبود ویتامین و مواد معدنی ممکن است در بسیاری از سالمندان وجود داشته باشد. در اینجا، برخی از شایع‌ترین‌ موارد ذکر شده است

ویتامین دی

ویتامین دی در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان بسیار مهم است زیرا به بدن در جذب کلسیم کمک می‌‌کند. (سالمندان نسبت به جوانان توانایی تولید ویتامین دی کمتری از آفتاب در پوست خود دارند).

آهن

اگر دچار کمبود آهن هستید، حتماً به‌میزان کافی ویتامین ث مصرف کنید. آهن با وجود مقدار زیاد ویتامین ث در رژیم غذایی بهتر جذب می‌‌شود.

کلسیم

جذب کلسیم از مواد غذایی راحت‌تر از کلسیم مکمل‌هاست، بنابراین سعی کنید کلسیم خود را از منابع غذایی مانند لبنیات، سبزیجات دارای برگ سبز تیره مانند اسفناج یا کلم‌برگ، یا ماهی چرب مانند کنسرو ساردین یا سالمون دریافت کنید.

ویتامین ب12

اگر کمبود ویتامین ب12 دارید، سعی کنید غذاهای سرشار از ویتامین ب12 مانند غلات غنی‌شده، گوشت بدون چربی، و برخی از ماهی‌‌‌ها و غذاهای دریایی را مصرف کنید.

پتاسیم، منیزیم و سدیم

اگر داروهای قلبی یا داروهای فشار خون خاصی مصرف می‌‌کنید، ممکن است به این مواد مغذی نیاز بیشتری داشته باشید. منابع خوب حاوی این مواد میوه، سبزیجات، شیر کم‌چرب و ماست است.

بهترین راه برای اطمینان از مصرف کافی ویتامین‌ها، مواد معدنی و مواد شیمیایی مهم گیاهی مصرف حداقل 5 وعده سبزیجات با رنگ سبز، نارنجی و زرد روشن مانند بروکلی، کلم‌برگ، اسفناج، هویج و کدو در روز است. اگر محصولات گیاهی یا محصولات جایگزینی مصرف می‌‌کنید، به پزشک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی خود اطلاع دهید. برخی از این مواد ممکن است با داروها یا مواد غذایی تداخل داشته باشند و عواقب جدی ایجاد کنند.

مایعات

دهیدراسیون عدم وجود مایعات کافی در بدن است. دهیدراسیون ممکن است در بسیاری از سالمندان شایع باشد زیرا، حتی در صورت نیاز به مصرف مایعات، احساس تشنگی نمی‌‌کنند. با این حال، مصرف مایعات کافی برای حفظ عملکرد کلیه و هضم غذا بسیار مهم است. بنابراین، حتی اگر احساس تشنگی نمی‌‌کنید، باید سعی کنید روزانه 5-8 لیوان آب یا مایعات دیگر بنوشید. در صورت بروز تب یا عفونت، یا در صورت مصرف دیورتیک (قرص‌‌‌های ادرارآور یا مُدر) یا ملیّن، ممکن است لازم باشد مایعات بیشتری بنوشید.

مکمل‌‌‌های غذایی

مکمل‌‌‌هایی وجود دارد که باعث دریافت مواد مغذی بیشتر در سالمندان می‌‌شوند. آنها را می‌‌توان در بسیاری از فروشگاه‌‌‌های مواد غذایی و داروخانه‌‌‌ها یافت. این مکمل‌‌‌ها ممکن است به‌شکل نوشیدنی‌‌‌های غذایی، کلوچه، یا پودرهایی باشند که می‌‌توان به نوشیدنی‌‌‌ها یا غذاهای دیگر اضافه کرد. این مواد معمولاً سرشار از مواد مغذی هستند، ممکن است کم‌کالری یا پرکالری باشند و غالباً میزان ویتامین و مواد معدنی خوبی دارند. با این حال، این مکمل‌‌‌ها نباید جایگزین وعده‌‌‌های غذایی عادی شوند. بلکه، از آنها به‌عنوان میان‌وعده یا قبل از خواب استفاده کنید. این مواد ممکن است گران باشند، اما برای برخی سالمندان بسیار مفید هستند.

سوء‌‌تغذیۀ شدید

برخی از موارد سوء‌‌تغذیه ممکن است آن‌قدر شدید باشد که فرد باید از سایر روش‌های تغذیه استفاده کند. یکی از آنها غذا خوردن با دست است. دیگری با کمک لوله یا کاتتر وریدی است. در این شرایط، فرد مبتلا به سوء‌‌تغذیه ممکن است، حداقل در ابتدا، لازم باشد در بیمارستان بستری شود تا زمانی که مراقبان یا اعضای خانواده روش تغذیه در خانه را یاد بگیرند. این روش‌های تغذیه در برخی موارد ممکن است مؤثر باشد، از جمله کسی که بعد از سکته مغزی یا جراحی دچار مشکل موقتی در بلع شده است. با این حال، تغذیه با لوله احتمالاً باعث افزایش طول یا کیفیت زندگی افراد تحت مراقبت‌‌‌های درازمدت نمی‌‌شود.

مشاوره برای سالمندانی که سعی می‌‌کنند تغذیۀ خوبی داشته باشند مفید است.

مبارزه با تغذیۀ اضافه

هرچه پیرتر می‌‌شوید، احتمالاً فعالیت جسمی‌تان کاهش می‌‌یابد. همچنین لازم نیست به‌اندازه جوانی غذا مصرف کنید زیرا سالمندان به انرژی کمتری نیاز دارند. با این حال، اگر به همان میزان سابق غذا بخورید اما فعالیتتان را افزایش ندهید، ممکن است دچار افزایش وزن شوید. برای بسیاری از سالمندان، این الگوی به اضافه وزن یا حتی چاقی می‌‌انجامد. چاقی با بسیاری از بیماری‌‌‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و سرطان ارتباط دارد.

بهترین راهبرد غذایی تصمیم‌گیری برای رسیدن به وزن متناسب با قد و نوع بدن و هدف‌گذاری برای کاهش تدریجی وزن است. می‌‌توانید مصرف کالری خود را با استفاده از روش‌‌‌های زیر کاهش دهید:

• خوردن غذاهای پرکالری کمتر
• افزایش مصرف غذاهای پرفیبر و مغذی مانند سبزیجات و غلات
• کاهش حجم وعده‌‌‌های غذایی

متخصصان رژیم غذایی یا متخصصان تغذیه برای یافتن رژیم غذایی لذت‌بخش و نیز کاهندۀ وزن بسیار کمک‌کننده هستند.